BİRLEŞMİŞ Rusya-Ukrayna Savaşı birinci yılını doldururken, “uluslararası barış ve güvenliği” korumakla sorumlu Birleşmiş Milletler’in (BM) bu süreçte aktifliği tartışma konusu olmaya devam ediyor.

BM, savaşın başladığı günden itibaren bir çok toplantı düzenledi, açıklamalar yayımladı ve insani yardım boyutuyla aktif olmaya çalıştı. Lakin, BM’nin en kıymetli organı olan BM Güvenlik Kurulu (BMGK), Rusya’nın daimi üyeliği ve veto hakkı sonucu savaşın gidişatını somut halde etkileme konusunda atıl kaldı.

Güvenlik Kurulu’nda Rusya ve müttefikleri nedeniyle karar alma düzeneği vetolarla tıkanırken, Rusya-Ukrayna savaşına yönelik kararlar BM Genel Konseyi’ne taşındı. BM Genel Heyeti birçok karara oy çoğunluğuyla imza atsa da kararlarının bağlayıcılığının bulunmaması, örgütün caydırıcı gücünü baltaladı.

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, geçen sene nisan ayında Ukrayna’ya düzenlediği ziyaret sırasında Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy’le düzenlediği basın toplantısında, “BM Güvenlik Kurulu bu savaşı durdurmak için yapması gereken her şeyi yapamadı. Bu büyük bir hayal kırıklığı, öfke ve hüsran kaynağı.” açıklamasıyla, BMGK özelinde eleştirisini açıkça lisana getirdi.

ABD Lideri Joe Biden ise Eylül 2022’deki 77. Genel Şura konuşmasında BMGK’nin mevcut yapısındaki meselelere dikkati çekerek, kuruldaki daimi ve daimi olmayan üye sayısının artırılması gerektiğini kaydetti.

BM toplantıları, davetler ve ziyaretler

Savaşın 24 Şubat 2022’de başlamasının akabinde BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Amin Awad’ı 25 Şubat’ta BM Ukrayna Kriz Koordinatörü olarak atadı.

2 Mart’ta BM Güvenlik Şurası Rusya’nın saldırganlığını kınayan bir kararı 141 ‘evet’ oyuyla kabul etti. BM İnsan Hakları Kurulu de Rusya’ya Ukrayna topraklarından çekilme daveti yapan kararı 4 Mart’ta onayladı ve Rusya saldırganlığının soruşturulması için “bağımsız bir milletlerarası komisyon” kurdu.

16 Mart’ta ise BM’nin yargı organı olan Milletlerarası Adalet Divanı, Rusya’ya Ukrayna topraklarında çekilme talimatı verdi.

BM Genel Konseyi 24 Mart’ta yeniden bir karar kabul ederek Rusya’yı “korkunç bir insani duruma” neden olmasından ötürü kınadı ve “Ukrayna’da sivillerin korunması ve insani yardımın ulaşımının sağlanması” daveti yaptı.

BM Genel Sekreteri Guterres, nisan sonunda hem Rusya hem de Ukrayna’ya bir ziyaret düzenledi.

7 Nisan’da ise Genel Heyet Rusya’yı BM İnsan Hakları Kurulu’ndan çıkarma kararı aldı.

Güvenlik Kurulu ise 6 Mayıs’ta kabul ettiği kararda, Genel Sekreter’in Ukrayna’da barışçıl tahlil için eforlarını desteklediğini duyurdu.

Genel Şura da tekrar 12 Ekim’de oy çokluğuyla Rusya’nın ele geçirdiği dört bölgeyi tanımama kararı alırken, 14 Kasım’da Rusya’nın Ukrayna’ya savaş tazminatı ödemesi davetinde bulunan bir kararı kabul etti.

BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk ve BM İnsani İşlerden Sorumlu Genel Sekreter Yardımcısı ve Acil Yardım Koordinatörü Martin Griffiths, aralık ayında başka ayrı Ukrayna’ya resmi ziyaretler düzenledi.

BM Genel Şurası 23 Şubat 2023’te de Rusya’ya “kayıtsız, koşulsuz ve hemen” Ukrayna topraklarından çekilme davetinde bulunan karar tasarısını oy çokluğuyla kabul etti.

BM yardımları, insani yardım faaliyetleri

BM birinci etapta Ukrayna için 1 Mart 2022’de 1,7 milyar dolarlık “acil yardım kampanyası” başlattı. Daha sonra bu sayısı iki katına çıkardı. BM datalarına nazaran alandaki insani yardım ortaklarının sayısı 1000’i geçti.

BM Besin ve Tarım Örgütü de (FAO), Ocak 2023’te çiftçilere dayanak sağlamak için 15,5 milyon dolarlık bir teşebbüs başlattı.

15 Ocak’ta ise BM 5,6 milyar dolarlık bir yardım daveti kampanyasına imza attı.

Dünya Sıhhat Programı, BM Çocuklara Yardım Fonu, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu, Dünya Sıhhat Örgütü, BM Mülteciler Yüksek Komiserliği ve BM İnsani İşler Uyum Ofisi üzere BM kurumları da bölgede yardımlarını sürdürmeye devam etti.

Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı diplomasinin sonuç verdiğini gösterdi

BM’nin uğraşları ortasında somut sonuçlar doğuran ve memleketler arası toplum nezdinde takdir toplayan en değerli teşebbüslerden biri ise Türkiye’nin gayretleriyle birlikte Rusya ve Ukrayna ortasında sağlanan Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi oldu.

Savaşın tesiri tahıl sevkiyatını sekteye uğratarak global besin krizini tetiklerken, 22 Temmuz 2022’de İstanbul’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın himayesinde Ukrayna, Rusya, Türkiye ve BM Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesini imzaladı.

Genel Sekreter Guterres, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türkiye’ye teşekkür ederek, “Onların cömertliği ve kararlılığı olmadan bu teşebbüs asla doğmazdı. İstanbul, fevkalâde bir diplomatik muvaffakiyetin merkezi olmaya devam ediyor.” tabirlerini kullandı.

Dünya Besin Programının İcra Yöneticisi David Beasley, teşebbüsle ilgili “dünyadaki aç insanlara yardım etmek için şu anda yapabileceğimiz en kıymetli şey” sözünü kullandı.

Ukrayna’dan dünyaya hayati besin ve gübre ihracatını tekrar başlatmak için Türkiye ve BM’nin orta buluculuğuyla başlatılan teşebbüs bilhassa besin ile güç fiyatlarındaki artıştan önemli bir halde etkilenen gelişmekte olan ülkeler için kıymetli bir gelişme oldu.

Sevkiyatlar 1 Ağustos 2022’de başladı ve bunların yaklaşık yüzde 25’i düşük ve düşük orta gelirli ülkelere yönlendirildi.

Gıda fiyatlarının düşmesine katkı sağlayan teşebbüs uyarınca halihazırda 22 milyon 152 bin 787 ton tahıl sevkiyatı gerçekleştirildi.