Gürkan Demir, Ukrayna-Rusya Savaşı’nın birinci yılında Türkiye’nin savaşın başından itibaren iki ülke ortasında barışı tesis etmek emeliyle gösterdiği diplomatik arabuluculuk faaliyetlerini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş, 1 yıldır dünyanın en kıymetli gündem hususlarından olmaya devam ediyor. Bu savaşta Türkiye, savaşın 1 yılı içerisinde attığı adımlarla dünya tarafından yakından takip ediliyor. Savaşın öncesinde Türkiye, Rusya ve Ukrayna’ya arabuluculuk teklif etmişti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, savaştan bir ay evvel, 21 Ocak’ta yaptığı açıklamada “Taraflar ortasında arabuluculuk yapabiliriz.” dedi. Türkiye’nin bu teklifi, savaş çıktıktan ve tansiyon yükseldikten sonra da sıklıkla tekrar edildi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, her iki ülke başkanlarıyla en sık görüşen önderlerin başında yer aldı. Tüm görüşmelerde ana gündem, barış için gerekli hangi adımların atılabileceğiydi. 2022 yılı boyunca Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ve Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelensky ile sıklıkla telefon görüşmesi gerçekleştirdi.

Batılı devletlerin Rusya’yı karşılarına aldığı bu süreçte, Türkiye hem Rusya hem Ukrayna ile görüşmeler gerçekleştirebilen bir NATO üyesi olmayı başardı. Bu durum başta Fransa olmak üzere birçok Avrupa ülkesi tarafından eleştirildi. Gerçekten Fransa Devlet Lideri Emmanuel Macron “Türkiye’nin Rusya ile görüşmeye devam eden tek dünya gücü, tek NATO gücü olmasını kim ister?”[1] diyerek bu durumu itiraf etti. Halbuki Türkiye’nin Rusya ile diyalog kuramadığı bir senaryonun hem Avrupa hem de savaşın tarafları açısından çok daha sıkıntılı bir gelecek manasına geldiği bir gerçek.

Türkiye’nin kurduğu müzakere masaları

Ukrayna-Rusya Savaşı’nın çabucak başlarında, 11-13 Mart 2022 tarihlerinde Antalya Diplomasi Forumu gerçekleştirildi. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, Türkiye Cumhuriyeti Dışişişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun moderatörlüğünde görüşme gerçekleştirdi. Savaşın üçüncü haftasında gerçekleşen bu görüşme, barışa dair adımların öncüsü olarak değerlendirildi. Türkiye’nin bu görüşmede iki tarafa da eşit yaklaşımı sayesinde, bu görüşmeden sonra da Türkiye’nin konut sahipliğinde birçok görüşme gerçekleşti.

29 Mart’ta, Ukrayna ve Rusya’dan gelen müzakere heyetleri, Cumhurbaşkanlığı Dolmabahçe Ofisi’nde bir ortaya geldi. İki ülke heyetlerinin İstanbul’da buluşması, Türkiye’ye duyulan itimadın bir göstergesi olarak yorumlandı. Müzakerelerden sonra Ukrayna, Türkiye’nin garantör ülkeler ortasında yer almasını istedi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, “krizin başladığı birinci günden itibaren tırmanmanın önüne geçilmesi gayesiyle her seviyede çaba sarf ettik. Her iki tarafın da hakkını, hukukunu koruyan adil bir tavır sergiledik” açıklamasında bulundu.[2]

Başta Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere olmak üzere birçok Batı ülkesi, savaş çıkmadan evvel Rusya’ya yönelik baskılarda bulunmuştu. Savaşın çıkmasıyla birlikte bu baskılar, çeşitli yaptırımlara dönüştü. Avrupa’da Rus müelliflerden Rus atletlere kadar birçok kurum ve bireye yaptırımlar uygulanmaya başladı. Bu süreçte Türkiye ise Rusya’ya yönelik radikal kararlardan kaçınırken birebir vakitte da Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü net bir halde vurguladı. Bu durum savaşan iki ülke ortasında Türkiye’nin diplomatik temas kurabilme kabiliyetini büyük oranda arttırdı.

Savaşın birinci günlerinden itibaren, Zaporijya Nükleer Santrali’ne gerçekleşebilecek bir akının felaket senaryoları konuşuldu. Rusya’nın bu nükleer tesisi ele geçirmesinin akabinde, tesis etrafında çok sayıda çatışma yaşanmaya başladı. Yaşanan bu gelişmeler nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan, Zaporijya Nükleer Santrali’yle ilgili arabuluculuk teklif etti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya Devlet Lideri Putin’le ve Ukrayna Devlet Lideri Zelensky ile yaptığı görüşmelerde, Türkiye’nin nükleer santral konusunda kolaylaştırıcılık ve arabuluculuk misyonunu üstlenmeye hazır olduklarını söz etti.[3]

Savaş sürecinde bir diğer kıymetli sorun olan esir takası konusunda da Türkiye kayıtsız kalmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın savaşan iki ülke önderiyle görüşmeleri sonucunda 22 Eylül’de esir takası gerçekleşti. Rusya ile Ukrayna ortasında 200 savaş esiri takası yapıldı.[4]

14 Kasım’da, savaşın devam ettiği sırada ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Yöneticisi Bill Burns ile Rus Dış İstihbarat Servisi (SVR) Lideri Sergey Narışkin, Ulusal İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) konut sahipliğinde Ankara’da bir ortaya geldi. Gerçekleşen özel görüşmede, nükleer silahların kullanılmasının riskleri başta olmak üzere birçok bahis görüşüldü.[5]

11 Ocak’ta Rusya ve Ukrayna ombudsmanları, Türkiye’nin mesken sahipliğinde Ankara’da görüşme gerçekleştirdi. Kamu Başdenetçisi (Ombudsman) Onur Malkoç’un dahil olduğu görüşmeye Ukrayna Ombudsmanı Dmytro Lubinets ve Rusya İnsan Hakları Yüksek Komiseri Tatiana Moskalkova katıldı. Yapılan görüşmede insani problemlerin tahlili, esir değişimi, yaralıların durumu, kayıp şahıslar üzere kıymetli bahisler konuşuldu.[6]

Türkiye’nin insani yardım eli

Savaşın başından bu yana her iki tarafa da ateşkes talebi götüren Türkiye, Mariupol’deki sivillerin tahliye edilebilmesi için insani koridor açılmasını sağladı. 3 Nisan’da, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talebi doğrultusunda Mariupol’de bulunan sivillerin tahliye edilebilmesi için insani koridor açıldığı bildirildi. Açılan insani koridordan hem Ukraynalı siviller hem de Ukrayna’da bulunan yabancı bireyler inançlı bölgelere ve ülkelere gitti.[7]

Bu süreçte Türkiye ve Birleşmiş Milletlerin teşebbüsüyle Tahıl Koridoru oluşturuldu. Savaş sırasında Karadeniz’e yerleştirilen mayınlar nedeniyle Ukrayna’da tutulan tahıl eserlerinin inançlı biçimde taşınabilmesi epey zordu. BM Genel Sektereri Antonio Guterres, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ve Türkiye’ye yönelik “İstanbul değerli meseleleri çözmek için sağduyulu diplomasinin vazgeçilmez merkezi haline geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’a kararlılığı için şükranlarımı sunuyorum.” formunda övgü dolu sözlerde bulundu.[8] 2 Kasım’da Rusya’nın muahededen geri çekilmesi ile askıya alınan Tahıl Koridoru, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın teşebbüsleri ile 17 Kasım’da 120 gün müddetle tekrar uzatıldı. 5 Ocak 2023 prestijiyle Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci’nin açıklamasına nazaran, 694 gemi tahıl koridorundan geçti ve bu gemilerde 19,3 milyon ton tahıl ve besin taşındı.[9]

18 Ağustos’ta Erdoğan, Guterres ve Zelensky ortasında “harap olan Ukrayna altyapısının inşası için” muahede imzalandı. Türkiye ile Ukrayna ortasında yapılan muahedeye nazaran, Ukrayna’nın tahrip olan altyapısının yine inşası konusunda bir Vazife Gücü oluşturulması kararlaştırıldı. Bu Vazife Gücü’nün, Rus ordusu tarafından harap edilen Ukrayna altyapısının tekrar inşasını organize etmesi planlandı.[10]

2 Ekim’de, Emine Erdoğan ve Olena Zelenska ortasında gerçekleşen görüşmede Ukrayna’daki yetimhanelerde kalan çocuklar ve bakıcılarının inançlı bir formda Türkiye’ye getirilmesi konusunda mutabık kalındı. Odesa Soneçko Çocuk Konutu’ndan getirilen yetim çocuklar ve bakıcıları Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığına bağlı merkezlerde konuk edildi.[11]

18 Kasım’da Dışişleri Bakanlığının teşebbüsleri sonucunda 84 Ahıska Türkü, Türkiye’ye getirildi. Savaşın yaşandığı Herson kentinde yaşayan Ahıska Türkleri, Rusya ve akabinde da Gürcistan üzerinden Türkiye’ye geldi. Herson’dan yola çıkan 84 kişilik Ahıska Türkü grubuna, yolda 4 Ahıska Türkü daha katıldı ve toplam 84 Ahıska Türkü’ne, Türkiye tarafından kucak açıldı.[12]

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaşın başından beri arabuluculuğu ve barış davetleriyle global çapta büyük bir takdir topladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, barış gayretleri hasebiyle birçok ülke tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi Lideri Mustafa Şentop, yaptığı açıklamada Türkiye ile birlikte toplam 11 ülkenin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterdiğini lisana getirdi. Bu ülkeler; Pakistan, Endonezya, Macaristan, Japonya, Bangladeş, Cezayir, Umman, Mali, Gabon ve Nijer olarak açıklandı. [13] Bu manada, Ukrayna-Rusya Savaşı’nın birinci yılında, Türkiye’nin istikrar siyasetinin ve faal arabuluculuk rolünün savaşın sona ermesi için muhtemel tahlil kanallarını açık tuttuğu söylenebilir.

[1] https://tr.euronews.com/2022/09/01/macron-turkiyenin-dunyada-rusya-ile-gorusmeye-devam-eden-tek-guc-olmasini-kim-ister

[2] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60912025

[3] https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-ukrayna-devlet-baskani-zelenskiy-ile-telefonda-gorustu/2780606

[4] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cumhurbaskani-erdoganin-girisimiyle-rusya-ukrayna-200-savas-esirini-takas-etti/2691535

[5] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kremlin-ankara-daki-cia-ile-rus-istihbarati-gorusmesi-abd-nin-istegiyle-yapildi/2737876

[6] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rusya-ile-ukrayna-arasinda-esir-takasi/2785002

[7] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cumhurbaskani-erdoganin-talebiyle-mariupolde-sivillerin-tahliyesi-icin-insani-koridor-acildi/2553673

[8] https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiyenin-karadeniz-tahil-koridoru-anlasmasinin-uzatilmasindaki-rolune-ovguler-yagdi/2741889

[9] https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/bakan-kirisci-tahil-koridoru-tum-dunyayi-ve-bizleri-rahatlatmistir/2781522

[10] https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turk-muteahhitler-ukraynanin-yeniden-insasinda-gorev-almaya-hazir/2664791

[11] https://www.aa.com.tr/tr/pg/foto-galeri/emine-erdogan-ukraynadan-turkiyeye-getirilen-yetim-cocuklarla-bulustu/146

[12] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/hersondaki-84-ahiska-turku-turkiyeye-getirilmek-uzere-gurcistana-giris-yapti/2742787

[13] https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/sentop-acikladi-erdogana-nobel-odulu-icin-11-ulkeden-basvuru-2027618

[Gürkan Demir, Milletlerarası Bağlar Uzmanı]

*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.