Tarih mevzularından yazının icadı, en çok araştırılan mevzulardan biridir. Pekala, yazıyı kim icat etti? Yazıyı kim buldu?
YAZIYI KİM BULDU?
Sümerlerde tapınak mülklerinin yöneticileri olan rahiplerinin, kıskanç efendilerine ve öteki meslektaşlarına vazife devirlerinin hesaplarını vermeleri gerekirdi. Böylelikle bu rahipler, gelirleri harcamaları yazılı işaretlerle kaydetmek için tüm meslektaşları ve ardılları için anlaşılabilecek, ortak bir kayıt usulü üzerinde uyuştular; yazıyı icat ettiler. Yaklaşık beş asır süren süreç sonunda MÖ 3.000 yıllarında, kil tabletler üzerine anlaşılabilen metinler yazılmaya başlandı. Bilinen birinci yazılı doküman Uruk kentinde Eanna Tapınağı’nda keşfedilmiştir. Kil tabletler dışında ahşap ve madeni levhalar üzerine de yazı yazan Sümerlerde tapınaklar tıpkı vakitte mali işler merkezi idi. Buraya emanet edilen paralar, verdiği borçlar ve ticaret süreçleri çok daha düzgün ve net yürütülmeye başlandı.
Siteler ortası sonların tespit edilmesi, taşınmaz malların el değiştirmesi, valilere öteki yöneticilere gönderilen vergi tespit ve uygulamalarını içeren ekonomik buyruklar, buyrukların takip kontrolü üzere yönetimsel süreçler, yazı ile evraklı kalıcı bir halde yürütülmeye başlandı. Örneğin, Akadlara ilişkin, Mezopotamya ile Anadolu ortasındaki kervan ticareti hakkında bilgi veren Şartamhari metinlerinde, Asur Hükümdarı Sargon’un torununun MÖ 2.200’lerde Anadolu’ya bir sefer düzenleyerek Hattuş, Kaniş ve Kursuara kent koalisyonu güçleri ile çarpıştığı anlatılırken, sık sık tüccarlardan bahsedilmiştir.
Sümer kervanları yazıyı Mezopotamya’da Akad, Asur, Babil; Anadolu’da Hitit, Urartu ve İran’da Pers ülkesine yaydı. Mezopotamyalılar ticaret bağlarında sözleşme yapmaya başladılar. Bu alışveriş evraklarına, satılan şey hakkında bilgi, satın alanların isimleri ve belirlenen bedel yazılırdı.
Vergi ve muhasebe kayıtlarını tertipli ve daima tutabilmek maksadı ile Sümerler, uygarlık dünyasına, Tapınak Okullarını armağan ettiler. Tablet konutu denilen okullarında, bilhassa saray ve tapınağın idare ve idari işlerini yürütecek yöneticileri yetiştirmek amaçlanmıştı. Bu okulların mezunları saray kâtibi, rahip, arşiv memuru, vali yahut elçi oluyorlardı. Üstelik hepsi erkek değildi, bayanlar da vardı.
Yazı; Mısır’da köylü üreticiler ile okuma yazma ve hesap bilenler formunda iki sınıfın oluşmasını sağlayarak toplumsal bir tesirde de bulunmuştur.
Nil ülkesinde yazının okumanın yaygınlaşması, siyasi iktidarı sağlamlaştırır, dinî, entelektüel bilimsel ortak dataları saptar zenginleştirir. Örneğin astronomi ve matematik alanındaki atılımlar böyledir.