Bilim insanları 2024 Europlanet Bilim Kongresi’nde Mars’ın yeni yerçekimi haritasını sundu. Haritada Mars’ın 1100 kilometre derinliğinde büyük ölçekli gizemli yapılar olduğu ve manto süreçlerinin Olympus Mons gibi büyük volkanları etkilediği ortaya koyuldu.
Harita, Mars’ın çoktan yok olmuş okyanusunun altında yoğun, büyük ölçekli yapıların varlığını ve manto süreçlerinin Güneş Sistemi’ndeki en büyük yanardağ olan Olympus Mons’u etkilediğini gösteriyor.
Dünyanın en yüksek dağı Everest ile karşılaştırıldığında 3 kat daha yüksekliği bulunmaktadır.
Yeni harita ve analiz, NASA’nın InSIGHT (Sismik Araştırmalar, Jeodezi ve Isı Taşımacılığı ile İç Keşif) görevi de dahil olmak üzere birçok görevden elde edilen verileri içeriyor.
Ayrıca Mars’ın yörüngesinde dolanan uydulardaki küçük sapmalardan elde edilen veriler de kullanılıyor.
Jeologlar eğilme izostasisi adı verilen bir kavramla çalışıyorlar.
Bu kavram, bir gezegenin dış sert tabakasının büyük ölçekli yükleme ve boşaltmalara nasıl tepki verdiğini ortaya koyuyor.
EĞİLMEZ İZOSTASİSİ NEDİR?
Bu katman litosfer olarak adlandırılır ve kabuk ile mantonun en üst kısmından oluşur.
Ağır bir şey litosfere yüklendiğinde, litosfer buna batarak karşılık verir.
Bu aşağı doğru bükülme, etkisi hafif olsa da, genellikle çevredeki alanlarda bir yükselmeye neden olur.
Yük ne kadar büyükse, aşağı doğru bükülme o kadar belirgin olur, ancak bu litosferin gücüne ve esnekliğine de bağlıdır.
Eğilme izostasisi, buzul geri tepmesi, dağ oluşumu ve tortul havza oluşumunu anlamak için kritik bir fikirdir.
Bunun nedeni Güneş Sistemi’ndeki en büyük volkan olan Olympus Mons ve Tharsis Rise ya da Tharsis Montes adı verilen volkanik bölgenin tamamıdır.
Tharsis Montes, diğer üç devasa kalkan volkanı barındıran geniş bir volkanik bölgedir.
Kuzeyden güneye, volkanlar Ascraeus Mons, Pavonis Mons ve Arsia Mons’tur.
Bükülme izostasisi, bu devasa bölgenin gezegenin yüzeyini aşağı doğru zorlaması gerektiğini belirtir.Ancak bunun tersi doğrudur. Tharsis Montes, Mars’ın geri kalan yüzeyinden çok daha yüksektir.
Yazarlar, “Bu, büyük yanardağ ve çevresinin desteğini nasıl anladığımızı yeniden düşünmemiz gerektiği anlamına geliyor. Yüzeyinin yerçekimi sinyali, gezegeni ince bir kabuk olarak kabul eden bir modele iyi uyuyor.” ifadelerini kullandı.
Araştırma, Mars mantosundaki aktif süreçlerin Tharsis Montes’i yukarı doğru yükselttiğini gösteriyor.
Bilim insanları, “Mars’ın katmanının derinliklerinde, muhtemelen mantodan yükselen büyük bir kütle var gibi görünüyor. Bu, Mars’ın içinde hala aktif hareketler olabileceğini ve yüzeyde yeni volkanik şeyler oluşturabileceğini gösteriyor.” diye belirtti.
Bunun Tharsis Montes’in altında yükselen ve tüm kütlenin aşağı doğru basıncına karşı koyacak kadar güçlü bir manto dumanı olduğundan şüpheleniliyor.
Mars’ın volkanik olarak ne kadar aktif olduğu konusunda tartışmalar var.
10 MİLYON YIL İÇİNDE YENİDEN YÜZEYE ÇIKIYOR
Gezegende aktif volkanik özellikler olmamasına rağmen, araştırmalar Tharsis bölgesinin yakın jeolojik geçmişte son on milyon yıl içinde yeniden yüzeye çıktığını gösteriyor.
Mars’ın kuzey kutup düzlüklerinin altında gizemli, yoğun yapılar buldular.
Muhtemelen eski bir deniz yatağında biriken kalın, pürüzsüz bir tortu tabakasının altına gömülü anomaliler çevrelerine göre yaklaşık 300-400 kg/m3 daha yoğundur.
Dr. Root, “Bu yoğun yapılar volkanik kökenli olabileceği gibi eski çarpışmalar nedeniyle sıkışmış malzeme de olabilir. Kuzey kutup başlığını çevreleyen alanda tespit ettiğimiz, biri köpek şekline benzeyen, farklı boyutlarda yaklaşık 20 özellik var. Yüzeyde bunlardan hiçbir iz yok gibi görünüyor. Bununla birlikte, yerçekimi verileri sayesinde Mars’ın kuzey yarımküresinin eski tarihine dair önemli bir bakış açısına sahibiz.” dedi.
Root ve meslektaşları gerekli verileri toplayabilecek Mars Kuantum Yerçekimi (MaQuls) görevini yürütüyor.
MaQuls, sırasıyla Ay’ın ve Dünya’nın yerçekimini haritalayan GRAIL (Gravity Recovery and Interior Laboratory) ve GRACE (Gravity Recovery and Climate Experiment) görevlerinde kullanılan aynı teknolojiye dayanmaktadır.
MaQuls birbirini takip eden ve optik bir bağlantıyla birbirine bağlanan iki uydudan oluşacaktır.
MaQuIs ile yapılacak gözlemler Mars’ın yeraltını daha iyi keşfetmemizi sağlayacaktır.
